Futbol Ve Futbolu İnceleme Üzerine

Oyunun nedeni ve anlamı

Oyunun nedenleri ve anlamlarıyla ilgili olarak günümüzde araştırma
yapma olanakları oldukça kolaydır. Fakat geçmişle ilgili araştırmaya gelince
ciddi kaynak bulma ve kaynağı anlamlandırma sorunları olacaktır.
Çoğu kez neden hakkında yeterli bilgiye rastlanmamaktadır. Sunulan çoğu
nedenler tahminlerdir. Örneğin İngiltere’deki ve muhtemelen daha önce
Avrupa’da (Fransa’daki) oynanan çete/kitle/yığın futbolunun Romalılara karşı
kazanılan zaferi kutlama olarak ortaya çıktığı belirtilmektedir. Oyunun
original olarak öldürülen Danimarka Prensi’nin kesik kafası ile oynandığı
söylenir (Mob, t.y.). Benzer şekilde, Anadolu’da yirminci yüzyılın ortalarında
futbol oyununa karşı çıkanlar, oyunun “Hazreti Hasan ve Hüseyin’in
Kerbela’da kafası kesildikten sonra, “depik oyunu” oynandığını söylerlerdi.
Öne sürülen çoğu nedenlerin başında hasatta verimlilikle ilgili ayinler ve
merasimler gelmektedir. Bu ayinler oyun sonunda, Aztekler’de olduğu gibi,
yenilen takımın kaptanının adak olarak kurban edilmesiyle yapılmaktaydı.
20 İrfan Erdoğan
Rugby’nin ve futbolun, örneğin İngiltere’de (ve sömürgelerinde)
yaygınlaşmasının nedeni olarak endüstrileşmeyle gelen kent yaşam durumu
verilir: Kırsal hayattaki zamansal ve mekansal özgürlük, kentteki serbest
kölelik yaşamında ortadan kalkmıştı. Dolayısıyla, insanlar ibadet, eğlence ve
oyunu iş dışı zaman olan pazar gününde yapmak zorunda kalmışlardı. Futbol
İngiliz tüccarları, denizcileri ve işçileri oyunun sömürgelere yayılmasını
sağlamışlardır (Soccer, t.y.; Phillips ve Hutchins, 2003).
Aztekler’de, top ve topun alandaki hareketi, gökteki kutsal vücutların
hareketi olarak görülüyordu. Oyun güneş ve güneşin hayat veren ışığıyla
karanlığın prensibini temsil eden ay ve yıldızların savaşı olarak niteleniyordu.
Birbirine zıt gündüz ve gece, karanlık ve aydınlık, yaşam ve ölüm güçleri
alanda çarpışıyordu. Bu anlayış, güneşe ve ışıkla gelen “dünyanın
verimliliğine” gereksinimi olan tarımsal yaşam biçiminin bir ifadesiydi.
Muhtemelen kafası kesilenin akan kanı bu verimliliğin temsiliyle ilişkiliydi.
Maya medeniyetinde de top oyunu benzer şekilde niteleniyordu ve top
oyuncusunun top oyuncu giysisi vardı. Kazanan kaybedeni kurban ettiğinde,
aynı zamanda zafer kazanan güçlülerin/yöneticilerin gücü de herkesin
katıldığı merasimlerle yeniden-üretiliyordu. Aynı şey günümüzde, materyal
kazanç ve güç kaybıyla (gözden düşme, istifa, takımı bırakma) biçiminde
ifade edilmekte ve kapitalist pazar yapısı kutsanarak yeniden üretilmektedir.
Bu, “gladyatörlerin arenada kansız ölümle kurban edilmesi” olarak
nitelenebilir. Meksika’dan yayılan bu oyun dinsel merasim niteliği dışında,
günümüzde modernleştirilerek devam etmektedir (Aztecs, t.y.) Futbolun
tarihsel gelişimi toplumlardaki üretim biçimi ve ilişkilerindeki değişimin
özelliklerine göre olmuştur. Günümüzde futbol, kapitalist pazarın en faal
olduğu alanlardan biridir. Futbol halkın serbest kullanımındaki çevreden
(kamusal alandan) alınarak sermayenin mülkiyetindeki özel çevreye (özel
alana) taşındı. Kapitalizmle birlikte, futbol cemaatin kontrolü ve gündeminden
alınarak sermayenin yönetimi altına girdi. Futbolun yapıldığı dış çevre (sokak
ve meydanlar), farklı peyzaj düzenlemeleriyle kullanılmaz hale getirildi.
Sokak futbolu düzensiz sokaktan alınarak, parklarda düzenlenen alanlara ve
Türkiye gibi ülkelerde paralı "halı sahalara" taşındı. Böylece futbolun
ekonomisi (siyaseti ve kültürü) değişime uğratılarak yeniden biçimlendirildi.
Bu biçimlendirme eğlencenin ve boş zaman etkinliklerinin ekonomik, kültürel
ve siyasal anlamlarda kolonileştirilmesinin önemli bir parçasıdır.